Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Harbine, Almanların oyununa getirilerek, Alman Amirali Suşon komutasındaki Türk donanmasının 29 Ekim 1914 günü Rusların Karadeniz’deki limanlarını bombardıman etmesi üzerine, yok yere, hesapsız, hazırlıksız ve çok erken girdi. İmparatorluk savaş belasına, Almanlar tarafından onların yararına zorla sürüklendi, itildi. Dönüşü olmayan bu yola, batağa girdi. Oysa Yunanlılar 1917 yılı Ağustosuna kadar 33 ay tarafsızlıklarını korudu. Bulgarlar ise bizden bir yıl sonra Almanlarla gizli bir ittifak anlaşması imzaladı.
Donanmanın bu saldırısı üzerine; 1 Kasım 1914 günü, Ruslar haklı olarak bize savaş ilan etti. 2 Kasım 1914 günü topraklarımıza saldırdı. Almanların istediği de buydu.
İngilizler; müttefiki Ruslara sözde yardım etmek, gerçekte ise jeo stratejik ve ekonomik çıkarları nedeniyle, 6 Kasım’da Basra Körfezi’ndeki FAO’ya kuvvet çıkardı. 21 Kasım 1914 günü Basra şehrini işgal ettiler. Böylece bu savaşta güneyde ilk toprak kaybımız başlamış oldu.
Batı cephesinde (Fransa) 3 Ağustos 1914 günü başlayan Alman taarruzu, çok kanlı savaşlar ve her iki tarafın verdiği ağır kayıplar sonunda, Marn Meydan Muharebesi’nde müttefikler tarafından durduruldu.
Mısır’da büyük bir İngiliz kuvveti bulunuyordu. Almanlar o kuvvetin Fransa cephesine kaydırılmasını önlemek maksadı ile bizi Süveyş kanalına ve Mısır’a yönelik bir harekâta adeta zorladılar, gene kandırdılar ve neticede amaçlarına eriştiler, bize yeni bir ephe daha açtırdılar.
4ncü Türk Ordusu’nun Şubat 1915’te başarısızlıkla sonuçlanan bu kanal harekatından sonra müttefik kuvvetler Doğu Anadolu, Irak, Süveyş cephelerine ilave olarak 25 Nisan 1915 günü Gelibolu’da 4ncü cephelerini açtılar.
89 sene önce 24 Nisan 1915 günü, o tarihe kadar benzeri görülmemiş büyüklükte bir müttefik donanması, Orgeneral Hamilton’un “Gelibolu Günlüğü” isimli hatıratında belirttiği gibi İngiliz, Fransız, Senegalli, Tunuslu, Cezayirli, Hintli, Yeni Zelandalı, Avusturalyalı, Sikh, Pathan, Madrasi, Maori, Jatlar, Gurkalar, Baratongalar gibi değişik ülkeler, müstemlekeler halkından ve çeşitli ırklardan oluşan askerlerle yüklü olarak Limni ve Gökçeada limanlarında güzel vatanımızı istila ve işgal etmek için emir bekliyordu. Çıkarma için her şey hazırdı.
Müttefiklerin harekat planı şöyle idi; 25 Nisan 1915 sabahı saat 04,30’dan itibaren:
- Biga yarımadasına (Kumkale, Beşige kıyıları) gösteriş çıkarması yapılacak,
- Saroz körfezinde şaşırtma maksatlı deniz harekatı gerçekleştirilecek,
- Yarımadanın güneyinde Seddülbahir’deki 5 plaja, kuzeyinde ise Kabatepe bölgesine (Anzak Koyu) çıkılacak, İstanbul işgal edilerek Osmanlı İmparatorluğu’nun hayatına son verilecek; ve sonra topraklarımız Ruslar, Yunanlılar, İtalyanlar, Fransızlar ve İngilizler tarafından paylaşılacaktı.

DURUMUMUZA GELİNCE

3 Kasım 1914 tarihinden itibaren bölgeye gelmeye başlayan 3ncü Kolordu, Gelibolu Yarım Adası’nı savunmaktan sorumlu idi.
Kolordu Komutanı Esat Paşa, Korgeneral Bülgat ve Tümen Komutanları düşmanın öncelikle Kabatepe plajlarına çıkacaklarını değerlendiriyorlardı.
Savunma planı kıyıların kuvvetli tutulması, düşmanın karaya çıkmasına mani olunması, çıktığı takdirde karşı taarruzlarla denize dökülmesi esasına göre yapılmış ve tertibat, düzen buna göre alınmıştı. Bu plan yarımadanın dar coğrafi yapısının gereği idi.
Müttefiklerin çıkarma hazırlıkları yaptığını haber alan Türk Başkomutanlığı yeni bir yapılanmaya giderek Mart ayında Gelibolu’da 5nci Ordu Komutanlığı’nı teşkil etti. Komutanlığına, rütbesini Orgeneralken Mareşalliğe liüzumsuz yere yükselttiği, Alman Liman Von Sanders’i atadı. Bu zat çıkarmadan bir ay önce, 26 Mart 1915 günü Gelibolu’ya geldi, komutayı üstlendi.
Sanders Türk komutanların savunma planını beğenmedi ve değiştirdi. Ona göre en tehlikeli yerler Saroz Körfezi ile Bozcaada karşısındaki Biga Yarım-adası idi. Çıkarma sadece buralara yapılabilirdi.
5 nci Ordu’nun kuvveti altı Tümene çıkarılmıştı. Bu Tümenlerin ikisini Bolayır’da Saroz Körfezi bölgesinde, diğer ikisini de Biga Yarım-adası’nda görevlendirdi. 19 ncu Tümeni ordu ihtiyatı olarak ayırdı. Koca Gelibolu Yarım-adası’nı sadece 9ncu Tümen savunacaktı. Bu kuvvet çok yetersizdi. Ayrıca L. V. Sanders’in emrettiği yeni savunma düzeni ve konsepti de yanlıştı.
Bu değişiklik Türk komutanlarını endişelendirmekteydi. Sanders 3 ncü Kolordu, 9 ncu ve 19 ncu Tümen Komutanlıklarının yaptıkları itirazları ve önerileri reddeti.
Liman Von Sanders’in bu kararı onun yanlış değerlendirmelerinin, vahim hatalarının en ciddilerinden biri olmuştur. Savunma düzeninde bir siklet merkezi teşkil etmemiştir. Tümenlerini birbirlerinden ve düşmanın çıkarma yapacağı plajlardan çok uzakta görevlendirmiştir. Bu nedenle kıyılar zayıf tutulmuş, karaya çıkan düşmana yeteri kadar kuvvetle ve kısa zamanda karşı taarruz yapılamamış, birliklerimizin mecburen parça parça muharebeye sokulmasına, düşmanın karada tutunabilmesine, her iki tarafın ağır kayıplar vermesine ve savaşın 8,5 ay sürmesine sebep olmuştur.
Acaba Liman Von Sanders’in bir art maksadı mı vardı? Belki sadece kararı yanlıştı.
Zira daha sonra 3 ncü Kolordu Komutanı Esat Paşa ile 5 nci Ordu Kurmay Başkanı Albay Kazım(Org. İnanç)ın yapılmamasını ısrarla istediği, önerdiği 19 Mayıs 1915 günkü karşı taarruzunu de her şeye rağmen yaptırmış 7,5 saat gibi kısa bir süre içinde tümenlerimizin 3000’i şehit, 6000’i yaralı olmak üzere 9000 kayıp vermesine sebep olmuştu. 4 5 6
Liman Von sanders hatıratında 2 “Bahis konusu bu taarruzun tarafımdan işlenmiş bir hata olduğunu kabul ederim” şeklindeki acı itirafı onun günahını azaltmamıştır. Müttefik Kuvvetleri Başkomutanı İngiliz Orgeneral Hamilton ise günlüğünde; 3 “19 Mayıs günü Liman Von Sanders’in iki tümeninin büyük kısmının imha edildiğini” belirtmiştir.

MÜTTEFİKLERİN SAVAŞ ÖNCESİ DEĞERLENDİRMESİ

İngiliz Millî Savunma Bakanı Mareşal Lord KITCHEBNER’e göre: “Donanma Çanakkale Boğazı’nı geçip Marmara’ya girince İstanbul dayanamazdı. Zaten İstanbul halkının çoğu Osmanlı değildi. Hatta Müslümanlar azınlıktaydı. Harp gemilerimizin dumanları bir kere görüldümü şehirdeki Hıristiyanlar ayaklanacak, ihtilal başla-yacaktı”. Ona göre Türkiye çökmek üzereydi, zayıftı. Çıkarma, istila ve işgalden sorumlu İngiliz Orgenerali Sir Ian HAMİLTON’a: “Donanma Çanakkale Boğazı’nı aşar ve siz başarıya ulaşırsanız bu bir muhar****** zaferi değil bir harbin galibiyeti olacaktır” diyordu. Londra’daki Harp Konseyinde ise: “Müttefik Kuvvetler Gelibolu’da karaya çıkar çıkmaz, Türklerin panik halinde İstanbul’a kaçacakları” ümit ediliyordu, İşte Çanakkale cephesinin özelliği ve önemi biraz da buradan ileri gelir. Zira Müttefikler bizi çok küçümsüyorlardı.

SONUÇ

Çanakkale Savaşı, düşmanın hayal ve ümitlerinin kırıldığı, söndüğü, o zamanın en güçlü ve büyük iki imparatorluk kuvvetlerinin topraklarımızdan sıvışıp kaçmaya mecbur bırakıldığı, zaferimizle sonuçlanan ve bir yabancı yazarın kitabındaki nitelendirmesine göre “Devler ülkesinde devler arasındaki bir savaştı”.
Maalesef bizde her seviyedeki okullarda ötedenberi bilhassa siyasi ve askeri tarihimiz konularında verilen eğitim çok yetersizdir. Aydınlarımızın bile, belki de büyük kısmının, Çanakkale Harbini doğru ve kafi derecede bildikleri söylenemez.
Bu konu açıldığında akla hemen genellikle kahramanlık olayları, Kabatepe kuzeyine yapılan A.N.Z.A.K. çıkarması, Arıburnu ve Conk Bayırı Muharebeleri gelmektedir.
Oysa Müttefik Kuvvetler Başkomutanı Orgeneral HAMİLTON, 25 Nisan 1915 günü yapılan çıkarmalarda kuvvet çoğunluğunu kuzeyde Arıburnu bölgesinde değil, başlangıçta 3 ay süreyle güney kesimde Seddül-bahir bölgesinde bulundurmuştur. Bu bölgede 6 tümenini kullanırken kuzeyde Arıburnu Cephesinde sadece 2 tümenini görevlendirmiştir. Ancak 3 ay sonra Seddülbahir Cephesin-deki başarısızlıkları nedeni ile mecbur kalınca Temmuz ortalarında Müttefik Başkomutanlığı taktiğini değiştirmiş, kuvet çoğunluğunu kuzey kesime yani Arıburnu-Conkbayırı-Anafartalar bölgesine kaydırmış ve savaşın sonuna kadar bu bölgede bulundurmuştur. Türk Ordusu kati sonucu bu kesimde almıştır.
Çanakkale’de karadaki çarpışmalar sekiz buçuk ay (265 gün) sürmüştür. Taraflar bu cephede adeta eşit bir paylaşımla 250’şer bin askerini kaybetmiştir.
Maalesef bizde görüntülü, sözlü ve yazılı bazı medyada, yayınlanan pek çok kitapta, beşinci Türk ordusunun zaiyatı konusunda öteden beri ve bu gün de farklı ve yanlış rakamlar öne sürülmektedir. hem de kimler tarafından!?
Her yıl 18 Mart’ta kutlanan deniz zaferi günümüzde en yüksek günümüzde en yüksek mevki ve makam sahiplerinden aşağı kademedekine kadar pek çok hatip kürsülerde, radyo ve televizyonlarda, bir kısım yazar ise makalelerinde Çanakkale Savaşı’nda 250 000 şehit verdiğimizi söylemiş ya da yazmışlardır.
250.000 şehidin verildiği bir savaşta tüm diğer kayıpların yaklaşık olarak 1,300,000’i bulması gerekir. 250,000 şehit o zamanın 25 tümeninin mevcudu demektir. Bu rakam hayali ve çok yanlış bir değerlendirmenin sonucudur ve kayıplarımızın bu denli abartılması zaferin şanını, büyüklüğünü küçültmektedir. zaiyat kelimesi şehit, yaralı, esir, kayıp, firar ve hava değişimine gönderilenlerin tümünüm karşılığıdır. Çanakkale Savaşı’nda bütün bu sebeplerle muharebe dışı kalanların yükünü 250,000 askerdir. verdiğimiz şehit sayısı ise 55,000 kadardır. Tüm zayiatımızın % 22’sidir ve bu miktar 250,000’e dahildir. 2 3 4 5 6 7 8 9
Başından sonuna kadar bu savaşa katılan İngiliz Tuğ-generali Aspinal OGİANDER çok değerli kitabında “Çanak-kale’de öldürülen düşman sayısı bakımından hiçbir taraf herhangi bir üstünlük iddia-sında bulunamazdı. Kayıp sayısı her iki taraf için aynıydı” der ve benzer miktarları verir. 9
Devletin yönetiminden sorumlu olan görevlilerin; 1 nci Dünya Savaşı ve Çanalkkale muharebelerinin öncesi, sırası ve sonrasında cereyan eden siyasi , ekonomik, diplomatik ve askeri olaylardan ve yapılan nice hatalardan, bugünün şartlarında bile, alabilecekleri yararlı çok dersler vardır.
Başta Çanakkale Savaşı kahramanı ve   muzaffer  Komutanı Mustafa Kemal ve O’nun değerli ve kahraman Komtanları ve silah arkadaşları olmak üzere, aziz şehitlerimizi, kahraman gazilerimizi rahmetle, şükran ve derin saygıyla anıyoruz. Nur içinde yatsınlar, onların vatanseverlikleri, kahramanlıkları, fedakarlıkları, şimdiki ve gelecekteki Türk kuşaklarına ışık tutsun, örnek olsun.